Depolamada Toz Patlamasını Önlemek
“Tahıl tozunun kontrol edilmesi, iyi bir tahıl depolama yönetiminin kıymetli bir bölümüdür. Bunun için kullanılan tahıl tozu emisyon kontrolü, pahalı bir yöntem olmakla birlikte, olası bir toz patlamasının yaratacağı ciddi kayıplarla kıyaslanamaz niteliktedir.”
ABP/TDS Tahıl Depolama Sistemleri
Günümüzde, artan nüfus ve bununla birlikte artan gıda ihtiyacı, en önemli besin hammaddesi olan tahılların mümkün olan en verimlilikle üretilmesini ve akabinde de korunmasını zorunlu hale getirmektedir. Bu yüzden günümüzde tahılın uygun koşullarda depolanması, giderek daha önemli bir konu haline gelmektedir. Tahıl depolamada kullanılan silolarda meydana gelebilecek olası toz patlamaları, yaralanma, ölüm ve maddi hasar gibi ciddi sonuçlara neden olabilmektedir. Bu makalede dikkatinizi tahıl depolama esnasında oluşabilecek toz patlaması konusuna çekmek istiyorum.
TAHIL TOZU PATLAMALARI VE ÖNLENMESİ
Tahıl tozunun kontrol edilmesi, iyi bir tahıl depolama yönetiminin kıymetli bir bölümüdür. Bunun için kullanılan tahıl tozu emisyon kontrolü, pahalı bir yöntem olmakla birlikte, olası bir toz patlamasının yaratacağı ciddi kayıplarla kıyaslanamaz niteliktedir.
TAHIL TOZU PATLAMASININ UNSURLARI
Bir tahıl tozu patlamasının meydana gelmesi için şu dört temel fiziki unsurun bulunması zorunludur:
1.Yakıt: Buğdaydan, yulaftan, arpadan ya da buğday ve yulaf unundan, buğday nişastasından ve benzerinden ortaya çıkan kuru tahıl tozundan oluşan çok küçük partiküller (Tahıl tozunun bir patlamayı meydana getirmesi için hava içinde asılı olması gerekmektedir. Fakat kapalı bir alan içindeki toz tabakaları da bir patlama potansiyeli yaratmaktadır).
2. Oksijen: Normal oksijen düzeyleriyle birlikte yeterli hava
3. Kapalı Alan: Bir dikey elevatör ayağı muhafazası veya yuvası, bir kapalı çekiş konveyörü, bir toz haznesi, bir dikey yağmur iniş borusu, bir havalandırma kanalı, bir zemin tüneli, bir silo galerisi, bir ambar, bir silo, vs.
4. Ateşleme Kaynağı: Bir elevatör ayağında, kafasında veya konveyörde aşırı aşınmış olan bir yatak; ayak yan duvarı kasasına karşı bir elevatör ayak kayışının sürtünme yapması; patlamaya mukavim olmayan elektrikli bir aletten çıkan bir elektrik arkı; bir elektriksel kısa devre; ıslak bir havalandırma kanalı içinde patlayan fosfin tabletleri veya tanecikleri; statik elektrik; bir sigara çakmağı veya yakılmış bir sigara; bir kesici hamlaç; metal ile metal kıvılcımlar; yere düşmüş bir alet; şimşek çakması; vs.
Ayrıca, düşük nispi nem içeren hava şartlarının statik elektriğin ateşleme kaynağı olduğu ve tahıl tozunun çok kuru olduğu yerlerde meydana gelen patlamalarda önemli bir faktör olduğu düşünülmüştür.
TOZ PATLAMALARI NASIL MEYDANA GELMEKTEDİR?
Önemli bir toz patlamasında, birincil ve ikincil patlamalar olmak üzere iki ayrı patlama safhası yer almaktadır.
Birincil ve ikincil patlamalar genellikle birbirine çok yakındır (bir saniye aralıkla) ve bu yüzden de bunlar gök gürlemesi gibi tek bir patlama veya seri patlamalar şeklinde duyulabilir.
Birincil patlama, tozu ateşleyen ısı kaynağı ile havadaki tozun kapalı bir yerde buluşması ve birbiriyle temas etmesiyle oluşur. İlk patlama galeri koridorları, tüneller ve tabakalanmış tozu karıştıran elevatörün dikey şaftları boyunca, saniyede yaklaşık 300 metre olmak üzere, bir hava şok dalgası veya bir basınç cephesi iletmektedir. Saniyede yaklaşık 3 metre hızla hareket eden bir alev cephesi, havada taşınan tozu bir yapı içinden ilerlerken tutuşturarak, basınç dalgasını izler. Birincil patlama kaynağından gelen tozun bir kısmı, ikincil patlamalar için ilave yakıt sağlayarak basınç dalgaları ile taşınabilir.
Bundan dolayı bir toz patlaması, iyi bina bakımı ve hıfzıssıhha tedbirleri sayesinde bir birincil patlama ile sınırlı tutulursa, ikincil patlama olduğunda hasar birinciye nazaran çok daha az olmaktadır. Patlama başladıktan sonra yeterli yakıt ve kapalı yerde tutulma söz konusu olduğu sürece, sürekli seri patlamalar meydana gelmektedir. Sonuç, bir elevatör içinden (tahıl tozu seviyelerinin limitlerin üzerinde olduğu her yerde) tahrip edici güçle hareket eden birincil patlamaların zincirleme bir tepkisine yol açan ve önemli bir yapısal hasara neden olan ikincil patlamalardır. Dolu silolar direkt olarak etkilenmezken boş siloların bazı patlamalarda eklentisinden ayrılarak havaya uçmasının nedeni budur.
TOZ PATLAMALARI NEREDE MEYDANA GELMEKTEDİR?
Toz patlamaları genellikle tahıl nakletme noktalarında, kovalı elevatörler veya kapalı konveyörler içinde meydana gelmektedir. Çünkü buralarda tahıl üzerinde bulunan toz partikülleri; ters döndürülme, çalkalanma veya hızla hareket eden kovalı elevatörün kaplarına çarpma ya da zincirli veya bantlı konveyörlerin yönünün değiştirilmesinden dolayı tahıl tanesinden ayrılmaktadır. Bu yoğun ve hızlı tahıl hareketi, hava sahası içinde yüksek düzeylerde asılı toz partiküllerine (çapı 2 ila 20 mikron) neden olmaktadır. Bu partiküller, genellikle kızgın bir ayak çarığı bölümünün yatağına veya bir boşaltma çukuru içindeki altılı metalden veya çekiş konveyöründen gelen bir kıvılcıma yakın olmaktadır.
TAHIL TOZU PATLAMA RİSKİNİ EN AZA İNDİRGEYECEK TEDBİRLER
1. Tahıl elevatörü yapısı içinde, sıkı bir bina bakımı ve hıfzıssıhha tedbirleri programını idame ettirin. Elevatörün bütün çalışma alanlarını tahıl tozundan arındırılmış olarak tutun.
2. Yatak imalatçısının ayrıntılı açıklamalarına bağlı olarak, haftada bir kere veya iki haftada bir kere (veya imalatçı tarafından öngörülen şekilde) yatak yağlama programını uygulayın.
3. Transfer ve boşaltma esnasında, tahıl üzerinde, gıda maddelerinde kullanılabilen, madeni yağ püskürtme sistemini kullanın.
4. Elevatör ayak kısmına, kafa ve diz kasnak şaftlarına, yatay çekiş kafası ve ayak yataklarına, kayışlı konveyör tahrik ve rölantiye alma yatakları üzerine yatak sıcaklık derecesi monitörleri takın.
5. Sürtünmeden meydana gelecek ısınmayı önlemek için kayışın hiza ayarının doğru olup olmadığını tespit etmek için kovalı elevatörün ayak mahfazaları içine kayış sürtünme sensörleri takın.
6. Periyodik (haftalık veya iki haftalık) yatak sıcaklığı izleme programını sürdürün. Periyodik yatak sıcaklığı okuma değerlerini kayda geçirin ve onları önceki okuma değerleri ile karşılaştırın. Yatakta meydana gelen önemli bir sıcaklık artışı (bir veya iki hafta içinde 10 ile 20° F veya daha fazla), yatakta arıza olduğunu ve yatağın yenilenmesi gerektiğini gösterebilir.
7. Elevatör ayaklarındaki çelik kovaları plastik kovalarla değiştirin.
8. Ayaklarda ve yatay kayışlı konveyörlerde anti statik kayış malzemesi kullanın.
9. Tahıl ve tozun temizlenerek atılması için elevatör ayaklarının yan panelleri üzerine süratle açılan temizleme kapakları takın.
10. Tahıl transfer noktalarında, toz aspirasyon sistemleri kullanın. Tüneller ve galeriler içinde açık konveyörlerin bulunduğu yerlerde ve toz birikiminin bir sorun oluşturduğu damperli kamyon bekleme noktalarına havalandırma sistemleri kurun.
11. Havada asılı tozu MEC Seviyelerinin altında tutmak için toz aspirasyon veya emişli havalandırma sistemlerini, kapalı ayakların içine ve konveyörlere takın.
12. Toz toplayıcılarını temizleyin ve filtre torbalarını, imalatçı tarafından önerilen aralıklarla değiştirin.
13. Programlanan aralıklarla toz siklon kolektör tutma haznelerini temizleyin.
14. Boşaltma işlemi esnasında havada taşınan tozun miktarını önemli oranda azaltmak için damperli kamyon bekleme yerleri üzerine boşaltma yeri kısıcı plakalarını takın.